Παιδιά και Επιθετικότητα μέσα στην Οικογένεια
Ολοένα και πιο συχνά γίνεται λόγος τα τελευταία χρόνια για την εμφάνιση φαινομένων επιθετικής συμπεριφοράς σε παιδιά και εφήβους. Ωστόσο η εκδήλωση επιθετικών συμπεριφορών ανέκαθεν χαρακτήριζε το ανθρώπινο είδος αφού η εμφάνιση επιθετικότητας αποτελεί μέρος της διαδικασίας κοινωνικοποίησης του παιδιού από τη βρεφική ηλικία μέχρι και την ενήλικη ζωή.
Η επιθετικότητα ως διαδικασία κοινωνικοποίησης
| Σε κάθε αναπτυξιακό στάδιο οι εκδηλώσεις της επιθετικότητας είναι έκδηλες με διαφορετική μορφή. Υπάρχουν βρέφη που είναι πιο διεκδικητικά στην ικανοποίηση των αναγκών τους, προνήπια που οργίζονται ευκολότερα όταν οι επιθυμίες τους δεν εκπληρώνονται κρατώντας την αναπνοή τους, φωνάζοντας και πηδώντας πάνω κάτω. Καθώς το παιδί μεγαλώνει αρχίζει να δαγκώνει, να μαλώνει, να χτυπά και να αρπάζει καθώς δεν έχει μάθει ακόμη να περιμένει την ικανοποίηση των αναγκών του. Στα τέσσερα χρόνια η ικανότητα του παιδιού να συγκρατεί το θυμό του βελτιώνεται ενώ στα πέντε χρόνια το παιδί εμφανίζει μικρότερο ποσοστό αρνητισμού, έλλειψης συμμόρφωσης και επιθετικών σωματικών ενεργειών. | Το εννιάχρονο αγόρι τείνει να εμφανίζει πιο συχνά εκρήξεις οργής σε σχέση με το κορίτσι κάτι που σχετίζεται με το διαφορετικό τρόπο διαπαιδαγώγησης. Στην εφηβεία αυξάνονται οι λεκτικές συγκρούσεις και μειώνονται οι σωματικές εκδηλώσεις της επιθετικότητας. |
Βία ή Επιθετικότητα;
Στο σημείο αυτό καλό είναι να διακρίνουμε την επιθετικότητα ως διαδικασία κοινωνικοποίησης από τη βία. Η βία αποσκοπεί στη μείωση της ευεξίας του άλλου και προκαλεί φυσικό ή συναισθηματικό πόνο. Η επίθεση είναι επαναλαμβανόμενη, όχι απλώς ένα μεμονωμένο γεγονός και υπάρχει η επιθυμία του θύτη να δείξει τη δύναμη του στον επιτιθέμενο.
Η βία μπορεί να είναι σωματική, λεκτική ή και συναισθηματική. Έτσι το παιδί μπορεί να σπρώχνει, να κλωτσά, να χτυπά, να βρίζει, να βγάζει υποτιμητικά ονόματα «παρατσούκλια», να διαδίδει κακόβουλες φήμες, να σαρκάζεται, να πειράζει, να αποκλείει και να απορρίπτει άλλα παιδιά, να υιοθετεί εχθρικές στάσεις, να απειλεί και να απαιτεί από τους άλλους συμμόρφωση.
Το παιδί που καταφεύγει στη βία έχει θετική στάση απέναντι σε αυτή, συνήθως χαρακτηρίζεται από παρορμητικότητα, έχει την τάση να κυριαρχεί στους άλλους και συνήθως διαθέτει φυσική ρώμη. Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση ενώ δείχνει σίγουρο για τον εαυτό του και δε δείχνει εμπάθεια προς το θύμα της συμπεριφοράς ή μετάνοια για τη πράξη. Επιδίωξή του είναι η επιζήτηση προσοχής, ο σεβασμός και η αποδοχή των σημαντικών άλλων.
Αιτίες εμφάνισης επιθετικής συμπεριφοράς
Πολλοί λόγοι μπορεί να οδηγήσουν ένα παιδί στην απόκτηση μιας θετικής στάσης απέναντι στη βία και κατ’ επέκταση στην άσκηση της. Ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού όπως η ιδιοσυγκρασία, η εξελικτική πορεία, οι τραυματικές εμπειρίες ή χαρακτηριστικά του οικογενειακού περιβάλλοντος φαίνεται ότι προδιαθέτουν για την εκδήλωση επιθετικών συμπεριφορών.
Το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου και οι πολιτικές του εκπαιδευτικού συστήματος που ενισχύουν τον ανταγωνισμό μπορεί να προκαλέσουν μια θετική στάση του παιδιού απέναντι στη βία όπως επίσης και οι στάσεις σημαντικών ανθρώπων στη ζωή του παιδιού απέναντι στη βία, ο τρόπος προβολής της βίας από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα γενικότερα κοινωνικά προβλήματα που ενισχύουν τις αντικοινωνικές συμπεριφορές. Αξίζει να αναφερθεί ότι ΔΕΝ ΑΡΚΕΙ μόνο ένας από αυτούς τους παράγοντες για να εμφανίσει ένα παιδί επιθετικές συμπεριφορές.
Οικογενειακό Περιβάλλον και Επιθετικότητα
Συχνά οι γονείς αναζητούν τον καταλληλότερο τρόπο να βοηθήσουν το παιδί τους να αποκτήσει μια υγιή σχέση με τα επιθετικά συναισθήματα του και να τα εκφράζει έτσι ώστε να μη προκαλεί προβλήματα στις διαπροσωπικές του σχέσεις με «σημαντικούς άλλους» (γονείς, δάσκαλοι, φίλοι, αδέρφια) στη ζωή του.
- Το οικογενειακό περιβάλλον που φαίνεται να αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης βίαιης συμπεριφοράς στο παιδί χαρακτηρίζεται από ελλειμματικά όρια. Οι γονείς υιοθετούν πολύ αυστηρές ή πολύ ελαστικές μεθόδους ανατροφής. Στην περίπτωση των ελαστικών μεθόδων ανατροφής το παιδί δεν αποκτά την αίσθηση της αυτονομίας και ευθύνης με αποτέλεσμα να δοκιμάζει μέσω των επιθετικών συμπεριφορών τους τρόπους με τους οποίους θα εξερευνήσει τα όρια και τους κανόνες.
Η απουσία ορίων καλλιεργεί μια ψευδαίσθηση παντοδυναμίας στο παιδί με αποτέλεσμα τη χρήση βίας όταν δε μπορεί να χειριστεί απογοητεύσεις ή ματαιώσεις του έξω κόσμου. Στην περίπτωση των άκαμπτων κανόνων διαπαιδαγώγησης το παιδί δεν αποκτά την ικανότητα ελέγχου του εαυτού του και της εξωτερικής συμπεριφοράς αφού ποτέ δε του δόθηκε η δυνατότητα να πειραματιστεί και να εξερευνήσει. Πάντοτε άλλοικαθόριζαν τη συμπεριφορά. Τα καταπιεσμένα συναισθήματα μπορεί να εξωτερικευτούν με βίαιες συμπεριφοράς σε μια προσπάθεια ελέγχου του εξωτερικού κόσμου.
- Πρότυπα επιθετικής συμπεριφοράς μέσα στην οικογένεια και βία ανάμεσα στους γονείς ή από τους γονείς προς τα παιδιά αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης επιθετικών συμπεριφορών. Σχέσεις μέσα στην οικογένεια που χαρακτηρίζονται από εκδηλώσεις σωματικής, λεκτικής ή συναισθηματικής βίας αναπαράγονται στις σχέσεις του παιδιού με τους άλλους.
|
 |
Έτσι παιδιά που βιώνουν τους γονείς ως επικριτικούς και απορριπτικούς, παραμελητικούς ή ασφυκτικά προστατευτικούς εσωτερικεύουν τις εμπειρίες τους και μαθαίνουν να αλληλεπιδρούν με τους άλλους με βάσει αυτά τα βιώματα. Κάποια από αυτά τα παιδιά μεταφέρουν την ανασφαλή εσωτερικευμένη εικόνα πρόσδεσης με το γονιό εκδηλώνοντας επιθετικές (λεκτικές, συναισθηματικές, σωματικές) συμπεριφορές προς τους άλλους.
Τι μπορεί να γίνει;
Η δημιουργία ενός ασφαλούς οικογενειακού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο το παιδί θα βρει τρόπο έκφρασης των αρνητικών συναισθημάτων βοηθά τη μείωση της εμφάνισης επιθετικών συμπεριφορών. Πρώτα από όλα ο ίδιος γονιός καλείται να έρθει σε επαφή με τα δικά του συναισθήματα και να αποτελέσει το υγιές πρότυπο έκφρασης αρνητικών συναισθημάτων για το παιδί του ώστε η επιθετική συμπεριφορά να γίνει λέξεις, λέξεις που μπορεί να κρύβουν φόβο, πόνο, ματαίωση, λύπη, θυμό. Η αναγνώριση και η λεκτικοποίηση των συναισθημάτων γίνεται πλέον η εκτόνωση του φορτίου που μέχρι τώρα το παιδί σήκωνε και μεταμφίεζε μέσα από επιθετικές συμπεριφορές. Η σταθερή συμπεριφορά απέναντι στην εφαρμογή των κανόνων, νόμων και συνηθειών της οικογένειας διδάσκει στο παιδί το πώς αποκτά ασφαλή σχέση με τα όρια ενώ η επιβράβευση θετικών συμπεριφορών ενισχύει την μειωμένη αυτοεκτίμηση του. Η δυνατότητα κατανόησης των αρνητικών συνεπειών και η ανάληψη ενός συγκεκριμένου ρόλου με ευθύνες μέσα στην οικογένεια εκλαμβάνεται από το παιδί ως προσοχή οπότε παύει να αναζητά την προσοχή μέσω βίας. Η επιθετική συμπεριφορά αναλύεται σε πράξεις και συνέπειες ενώ η προσέγγιση του παιδιού γίνεται με ήρεμο αλλά όχι παρακλητικό τρόπο.
Όλα αυτά γίνονται χωρίς το παιδί να στερείται την αγάπη και την επικοινωνία και ποτέ δεν του δίνουμε την αίσθηση ότι πρόκειται για ένα ξένο άτομο. Κίνητρο για κάθε πράξη προς το παιδί είναι το ενδιαφέρον και η αγάπη για αυτό. Ας μη ξεχνάμε, άλλωστε, ότι ο αυταρχισμός γεννά θυμό ενώ η δημοκρατικότητα και η συνεργασία τον καταπραΰνουν.
